بخش اول، پژوهش قلعه فهندژ یا پهندژ

تاریخ قلعه فهندژ و شهر سوکان یا کلان شهرک سعدی امروزی،.

بخش اول؛ تار یخ قلعه فهندژ 

قلعه فهندژ و شهر سوکان کجا واقع شده بودند؟

بنا بر اسناد تاریخی و مستندات میدانی پهندژ، فهندژ یا فهندز نام یک مجموعه بزرگ از یک سلسله اتاق و برج و بارو بوده است که سه چاه بزرگ معروف به چاه پیرزن، چاه دختر و چاه قلعه بندر در  دو طرف این قلعه واقع است. کاربرد این چاه ها در سالیان مختلف متفاوت بوده است از انبار آب جهت مصارف آشامیدنی و کشاورزی گرفته تا محل نگهداری اجساد در آیین مهر پرستی و زرتشت در قبل و بعد از سلسله هخامنشیان نیز بوده است.

بنا بر اسناد تاریخی قلعه فهندژ میزبان هنرمندان مشهور معماری، حفر چاه و قلعه ساز و غیره بوده است. همچنین بیشتر سازندگان مجموعه اعجاز انگیز  تخت جمشید و پاسارگاد ساکنین و از اهالی هنرمند قلعه فهندژ بوده است.

بررسی و پژوهش میدانی اینجانب سعید شجاعی سعدی و انطباق آنها با واقعیت های موجود میدانی و تکمیلی نشان از محدود قلعه فهندژ در سمت جنوب از اوایل کوچه سرسره و در ضلع شمالی در محدوده خانه سرهنگ ابراهیم و در ضلع شرقی در محدوده جایی است که امروزه منبع بزرگ آب سعدی قرار دارد و ضلع غربی آن از ابتدای کوه مشرف به باغ دلگشا بوده است که البته قسمتی از آن اکنون جزیی از بلوار بوستان سعدی است.

در قسمت بعد که فردا شب منتشر خواهم نمود درباره شهر تاریخی سوکان با مستندات آن تقدیم خواهم نمود.

در سند زیر بخشی از مستندات فوق از کتاب پارسه و کتاب شیراز تقدیم میگردد.

##

 ....نظیر این سنگى نامبرده سه چاه عظیم دیگر، که دهنه آنها وسیع‏تر از دهنه این چاه است، در دنباله کوه رحمت در جهت شمالى تخت‏جمشید و خارج از آنجا، محاذى چشمه على‏آباد در سال 1329 کشف گردید.[1] و در زیرنویس کتاب نام برده آمده است: در کوه شرقى شیراز (کوه سعدى) یک چاه سنگى نظیر همین چاه‏هاى مشروحه بالا معروف به چاه قلعه (فهندژ) با همین دهانه و عمق 102 متر موجود است شیراز تألیف مؤلف داده شده است. در کتاب شیراز از قول تاورنیه چنین مى‏آورد:

 «در شهر شیراز یک مسجد کهنه دیده مى‏شود که مقبره سعدى معروف است… قدرى دورتر از این مسجد روى قطعه کوهى یک قلعه بنا شده و بالاى آن در قله کوه یک چاه مربعى از سنگ کنده شده که بسیار سخت است ده دوازده پا عرض دهنه آن، ولى عمقش خیلى زیاد است از قرارى که مى‏گفتند در سوابق ایام زانیه را در آن چاه مى‏انداختند اما امروز کبوترى بسیار در آن آشیانه دارند (مقصود چاه قلعه پهندز است)».[2]

در همین کتاب در صص 23 و 24 چنین آمده است:

 «وجود چاه ژرف دهنه‏دار در کوه سعدى است به نام چاه قلعه پهندز (چاه قلعه بندر). همان چاه‏هایى که هخامنشیان در تخت، و سه دیگر در دامنه کوه رحمت کنار راه شیراز – تهران (برابر چشمه‏آباد) در کوه کنده‏اند. گودى این چاه 102 متر و اندازه دهنه آن 4*4 متر. معلوم است که این پنج دهنه چاه و چاه‏هاى همانند آنها که در سایر کوه‏هاى فارس موجود مى‏باشد، و تاکنون از دیدگان پنهان مانده، همه براى یک منظور ساخته شده، و اگر تاریخ کنده شدن آنها به پیش از هخامنشیان نرسد، به طور تحقیق به زمان هخامنشیان مربوط مى‏گردد».

 شهر استخر که اکنون خراب شده در آنجا رودخانه به نام پلوار جارى است که دنبال رودخانه سیوند است که تقریباً تا تخت‏جمشید سه کیلومتر است و احتیاجى نبوده است یک چاهى با حوضچه‏اى در پاى کوه ایجاد کنند چون از رودخانه تا تخت‏جمشید نزدیک بوده است.

 به نظر نگارنده تخت ‏جمشید بسیار پیش از هخامنشیان است و این چاه یا رصدخانه بوده یا استوان براى کاهن‏ها بوده است و استخوان‏هاى اشخاص معتبر که مقامى داشته‏اند به استوادن چاه مى ‏ریختند